رضا بردستانی

همیشه یزد یکی از بزرگترین مراکزی به شمار می رفته است که بیشترین و معتبرترین مراکز علمی و فرهنگی را دارا بوده است ، بهترین مدارس در تمامی مقاطع ، بزرگترین تشکّل های علمی غیر وابسته به سیستم حکومت مرکزی ،‌ بهترین دانشگاه در مقیاس زمانی مربوطه ، بزرگترین و بی نظیرترین کتابخانه ها و در یک کلام برجسته ترین برگزیدگان علمی . از گذشته تا حال همیشه در مسیر حرکت پرشتاب علمی و فرهنگی بوده اند کسانی که آن قدر پر تلالو و تأثیر گذار نمود عینی و واقعی پیدا کرده اند که گذشتن از نام و نشان آن ها چندان آسان به ذهن و فکر خطور نمی نماید و امّا بحث مهم و روزآمد این هنگام ، مدیریت فعلی حاکم بر بخش علمی و فرهنگی جامعه ی کنونی یزد است و یکی از مهم ترین مباحث مورد توجّه ،مبحث کارآمد نمودن پتانسیل های موجود برای بهرگیری در بالاترین استانداردهای ممکن است که اگر این بهره برداری مدیریتی بهینه و به جا نشود نه تنها گره ای باز نمی نماید که خود معضلی می شود گاه بحران ساز .

در کنار تمامی موارد بالا یزد را باید یکی از بزرگترین و مهم ترین مراکز دارای کتابخانه دانست ، کتابخانه هایی با شهرت جهانی ، از دیروز های خیلی دور تا همین الآن که به همّت واعظ شهیر و نیک اندیش مرحوم وزیری که باید او را یزدان اندیشی یزد مأوا دانست ، به اعتراف بزرگان اهل فن کتابخانه شناس ، کتابخانه ی وزیری را - یکی از ده کتابخانه ی معتبر ایران - در یزد راه اندازی و جریان سازی نموده است ، در همین مجال کوتاه می توان به این مهم سر سپرد که دیروزی های یزد به وظایف خود عمل نموده اند و نوبت به نگهداری و مدیریت برجسته و حساب شده ی ما رسیده تا این ثروت های بی بدیل به زیباترین شکل ممکن حفظ ، نگهداری و مدیریت باریک بینانه شود .

به این چند نام توجّه کنید ؛ «کتابخانه وزیری» ، «کتابخانه دستمالچی» ، «کتابخانه دانشگاه یزد» ، «کتابخانه مروّج» ، «کتابخانه شرف الدّین علی یزدی» ، «کتابخانه اعظم (امام زاده جعفر ع)» ، «کتابخانه تخصّصی کاظمینی» ، «کتابخانه سیّد محمّد کاظم طباطبایی یزدی» ، «کتابخانه فرّخی یزدی» ، «کتابخانه فرهمند» ، «کتابخانه پارک غدیر» ، «کتابخانه امام علی ع» و «کتابخانه پژوهشی فرهنگیان » و ...

در بین سیزده کتابخانه ای که نام بردیم سه کتابخانه ی اوّل از نظر تعداد کتاب در بالاترین سطح قرار دارند و دیگر کتابخانه ها نیز از اهمّیت قابل توجّهی برخوردار می باشند ، امّا اگر سری به مکان استقرار این سیزده کتابخانه بزنیم به اشتراک جالب و سؤال برانگیزی بر می خوریم ؛ کتابخانه های : وزیری ، شرف الدّین علی یزدی ، مروّج ، امام زاده ، تخصّصی کاظمینی و فرهمند در محیطی یکدست (بافت قدیم و نزدیک به قدی)و در کم ترین فاصله از هم قرار دارند ، حال اگر این تقسیم بندی را به شرق و غرب یزد نسبت دهیم ، هشت کتابخانه در ناحیه ی شرقی یزد ، دو کتابخانه در نقاط تقریبا مرکزی و سه کتابخانه نیز به صورت کاملا پراکنده و صد البته از نظر دسترسی در شرایطی ویژه قرار دارند ، از نظر استقرار جمعیّتی و پراکندگی نفوس و مسکن قطع به یقین این تعداد کتابخانه شاید کافی به نظر برسد امّا نوع چینش و تقسین بندی به نوعی ترتیب یافته که به یک نوع ناهنجاری موجودیت کتابخانه در برخی نواحی شهری بر می خوریم . ناهنجاری از این بعد که کمترین تراکم جمعیّتی بالاترین تعداد کتابخانه را دارا می باشد اگر چه این موضوع هیچ گونه مشکل یا معضلی را به وجود نمی آورد و حتّی وجود کتابخانه در بافت قدیم یزد کمتر فایده ی آن مراجعه ی اهل کتاب و مشاهده ی آن از نزدیک می باشد امّا داستان این نیست .

ده سال است ساختمانی لا به لای خاک و تاریخ و یزد باستان قد می کشد ، مناقشه ها که باید از قد و قامت او کاست و راست هم می گویند اگرچه همین الآن هم کم نیستند ساختمان هایی که در بافت قدیم چند وجبی از بادگیر های به آن بلندی هم فراتر رفته اند (ساختمانی چندین طبقه در ابتدای کوچه ی خواجه خضر و یک ساختمان با کاربری نامشخّص در کوچه ی مشروطه محلّه ی پیر برج و اندام بزرگ و زشت مجتمع ستاره) و معنای سکوت میراث فرهنگی و شهرداری ناحیه ی تاریخی بر همگان نامعلوم و صد البته بر عدّه ای کاملا معلوم ، مجال این بحث ها جای خود دارد که به زودی به آن نیز خواهیم پرداخت ، مرکز اسناد و کتابخانه ی ملّی یزد محبوس در خانه ای موسوم به خانه ی لاری ها و تازگی ها دهان به دهان چرخیده که زمینی در نظر گرفته اند در گوشه ای از این دیار (شهرک رزمندگان و در جوار بزرگراه یزد-تفت) به متراژ 6000 متر مرّبع و نکته ی جالب تر این که در همان حوالی یکی از مؤسّسات فرهنگی غیر دولتی 5600 متر مربّع زمین داردبرای احتمالا فعالیت های فرهنگی آتی ِ خود !!! .

اگر به بافت جمعیّتی مناطق ؛ صفائیه ، شهرک دانشگاه ، سیلو ، قاسم آباد ، خیر آباد ، عیش آباد شهرک رزمندگان و یا حتّی قسمتی از آزاد شهر نیم نگاهی داشته باشیم بیشترین تعداد دانشجو و محصّل را در خود جای داده اند و در همین بافت ما با کمترین تعداد کتابخانه روبرو هستیم ، شاید پاسخ داده شود مجموعه ی امام علی ع و کتابخانه ی تخصّصی دانشگاه یزد می تواند پوشش دهنده باشد و در جواب آن پاسخ باید گفت مجموعه ی امام علی با مشکل جدّی ِ دسترسی روبروست و کتابخانه تخصّصی دانشگاه یزد داستان مخصوص به خود را دارا می باشد .

با این مقدّمه ی نسبتا طولانی سؤال این است سختن کتابخانه در این مناطق در اولویت است یا مرکز اداری اسناد و می دانیم که چندین کتابخانه هم جواب این تعداد جمعیّت را هرگز نخواهد داد (توجّه داشته باشیم توسعه ی شهری در این مناطق به طور همزمان در زمین و هواست منظور همان نهضت آپارتمان سازی است) ، باور این نکته که وزیر محترم سابق فرهنگ و ارشاد اسلامی جناب آقای صفّار هرندی با این واگذاری به شدیدترین شکل ممکن مخالفت نموده باشند کمی آزار دهنده است و شاید در این بین کسانی در بخش های مدیرتی استان شیطنت هایی نموده باشند . وزیر جدید که ذهنیتی کاملا دانشگاهی دارد شاید به خوبی به این نکته واقف باشد در دسترس بودن منابع تحقیق در زمان های مختلف برای دانشجویان مقاطع فوق لیسانس و دکترا نقشی کاملا حیاتی خواهد داشت که خود ایشان قطعا این مراحل را طی نموده اند . نقش مدیریت جدید نهاد کتابخانه های عمومی استان یزد ، مدیر جدید اداره ی کل فرهنگ و ارشاد اسلامی و در کنار این دو مدیریت ، مجموعه ی نهاد های مرتبط و در رأس تمامی موارد استاندار محترم ،‌ قابل توجّه و سرنوشت ساز می باشد ، این نکته را باید در خاطر داشت که برخی توافقات اوّلیه در زمان استاندار سابق جناب آقای دکتر عاصی حاصل آمده بوده است که با مخالف شخص وزیر وقت این جابه جایی به نوعی مسکوت مانده است .

روی صحبت با کسانی است که در پست های کلان تصمیم گیری استان و کشور قرار دارند ، استاندار ، شهردار ، رئیس شورای شهر ، مدیر کل اداره فرهنگ و ارشاد اسلامی یزد ، مدیریت نهاد کتابخانه ها ، مدیریت مرکز اسناد استان و در سطح بالاتر وزیر محترم ارشاد ، رئیس محترم مرکز اسناد و کتابخانه ملّی ، و در رأس همه رئیس جمهور ؛ ساختمانی با هشت هزار متر مربّع زیر بنا و در شش طبقه در زمینی به وسعت بیست هزار متر مربّع در جایی که کمترین احساس نیاز را با خود همراه دارد یعنی نوعی کج اندیشی و لجبازی ، اگر نیّت ساخت کتابخانه است ، این کتابخانه قطعا باید در جایی به غیر از مکان فعلی بنا گردد و اگر نیّت قدرت نمایی است که سکوت چاره ی همگی و همیشگی ِ ماست .

به عنوان شهروندی که بیشترین مراجعه را به مراکز فرهنگی و علمی دارم از تمامی مسئولین استان درخواست می نمایم در یک تعامل و هم اندیشی که تنها نفع جامعه ی فرهنگی دیده و اندیشیده شود محلّ ِ فعلی ساختمان کتابخانه ی مرکزی به سازمان اسناد و کتابخانه ملّی یزد واگذار شده و به جای آن در همان زمین در نظر گرفته شده برای مرکز اسناد البته با افزودن بر متراژ واگذار شده ، کتابخانه ای در حدّ و قواره های مجموعه ی امام علی ع ساخته شود ذکر این نکته خالی از لطف نیست ساختمان مذکور اگرچه در اختیار مرکز اسناد قرار می گیرد امّا تغییر کاربری پیدا نمی نماید چرا که مرکز اسناد چندان با بحث کتابخانه داری و کتابخانه سازی بیگانه نیست آن گونه که من شنیدم سازمان اسناد در صورت در اختیار گرفتن ساختمان مذکور دو طبقه از این ساختمان را اختصاص به کتابخانه ی تخصّصی و پژوهشی خواهد داد که قطعا منظور طرّاحان اصلی این طرح نیز برآورده می شود یعنی در یک زمان هم کتابخانه ای وسیع و تخصّصی داریم و هم مرکز اسنادی زیبا و در خور نام و نشان استان علم و فرهنگ یعنی دارالعباده و یک آرزو برای هر یزدی عاشق یزد و فرهنگ یزد ، وجود ساختمانی زیبا با نمایی همسان با بافت سنّتی در حدّ و قواره ی ساختمان ایران شناسی پایتخت .

و سخن آخر این که در مدیریت های کلان چیزی به نام لجبازی و قدرت نمایی وجود خارجی ندارد چرا که تمامی تصمیمات باید در راستای اهداف بلند مدت نظام حاکم و در جهت رفع نیازهای گوناگون شهروندان آن دیار گرفته و پی ریزی شود با توجّه به مقدمه ی همین نوشتار کمترین نیاز به ساخت کتابخانه در مکان مورد نظر و بیشترین نیاز برای احداث مرکز اسناد حس می شود امیدواریم که با این بازنگری و قبول تغییر کاربری یکی از تصمیمات کارساز در راستای بهبود وضعیت اسناد و موارد پیرامون اتّخاذ شود اگرچه با شناختی که از مجموعه ی مدیریتی استان دارم این انتظار چندان دور از ذهن نمی نماید.ومن الله التّوفیق